Zgodnie z obowiązującym prawem, zabytki podlegają ochronie i opiece bez względu na stan zachowania
Poprzez przyjęte rozwiązania prawne i finansowe państwo wspiera właścicieli i posiadaczy zabytków nieruchomych, ruchomych i archeologicznych w zakresie opieki nad nimi, w szczególności w ich konserwacji, renowacji i zabezpieczeniu przed zniszczeniem.
Właściciel, użytkownik lub posiadacz zabytku może uzyskać wparcie finansowe ze środków publicznych, jako dotację celową na tego rodzaju działania opiekuńcze.
Podstawowe zagadnienia dotyczące udzielania dotacji reguluje ustawa z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. 2021, poz. 710) oraz rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16 sierpnia 2017 r. w sprawie dotacji celowej na prace konserwatorskie lub restauratorskie przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (t.j. Dz.U. 2021 poz. 731).
Powyższe akty prawne określają warunki i tryb udzielania dotacji celowych. Wskazują, iż dotacja na prace przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków oraz umieszczonych na Liście Skarbów Dziedzictwa, może być udzielona przez:
- ministra ds. kultury, obecnie Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu;
- wojewódzkiego konserwatora zabytków, właściwego dla miejsca położenia zabytku;
- organ stanowiący województwa, powiatu lub gminy, właściwy dla miejsca położenia zabytku.
Dla każdego obiektu z obszaru województwa zachodniopomorskiego, wpisanego do rejestru zabytków województwa, możliwe jest udzielenie dotacji na prace remontowe i konserwatorskie przez Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego oraz odpowiednią Radę Powiatu i Radę Gminy, właściwe dla miejsca położenia zabytku.
Środki finansowe udzielane w ramach dotacji celowych Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu oraz Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków pochodzą z budżetu państwa.
Nowelizacja prawa z 2018 r. rozszerzyła możliwości udzielania wsparcia przez jednostki samorządu terytorialnego wszystkich szczebli o obiekty znajdujące się w gminnych ewidencjach zabytków. Jednostki samorządu terytorialnego wydzielają środki finansowe na dotacje z własnych budżetów.
Zakres prac uprawniający do ubiegania się o dotację celową określony jest w art. 77 pkt. 1-17 ww. ustawy. Przepisy wskazują, iż dotacje dotyczą zabezpieczenia, zachowania i utrwalenia substancji zabytku, stabilizacji konstrukcyjnej jego części składowych lub ich odtworzenia, wyeksponowania wartości artystycznych czy estetycznych - nie są skierowane na prace adaptacyjne czy modernizacyjne.
Dotacje mogą dotyczyć prac przy zabytkach nieruchomych, tj. budynkach i budowlach, zabytkach ruchomych (np. wyposażeniu świątyń, rzeźbie plenerowej) oraz zieleni zabytkowej (parkach, cmentarzach). Zabytki archeologiczne podlegają odrębnym uregulowaniom.
Dotacje celowe mogą być udzielane na prace planowane do wykonania w danym roku oraz jako refundacje poniesionych wcześniej nakładów. Szczegółowe zasady przyjęte na dany rok określają poszczególne organy w przyjętych regulaminach. Warunkiem koniecznym uzyskania dotacji celowej jest złożenie przez właściciela lub użytkownika zabytku formalnego wniosku, zgodnego z wymaganiami organu udzielającego dotacji. Konieczne jest dołączenie stosownych dokumentów (np. pozwolenia na budowę, pozwolenia na prowadzenie prac, kosztorysów prac, potwierdzenia prawa do zabytku).
- Wnioski do Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków są udzielane na prace przy zabytku wpisanym do rejestru, w dwóch trybach:
- wnioski na prace planowane. Należy je składać do dnia 30 listopada roku poprzedzającego planowane przeprowadzenie prac. Ilość i wartość udzielanych dotacji w danym roku zależy od ilości zgłoszonych wniosków i wartości środków finansowych przyznanych na ten cel z budżetu Wojewody Zachodniopomorskiego. Zazwyczaj kwota dotacji nie przekracza 50 % wartości całości prac.
- wnioski o refundację poniesionych nakładów mogą dotyczyć wydatków poniesionych w ciągu trzech lat poprzedzających złożenie wniosku. Można je składać po zakończeniu wszystkich prac wymienionych w zezwoleniu WKZ, w terminie do 30 czerwca każdego roku
Szczegółowe zasady określone są w Procedurach ZWKZ, dostępnych na stronie internetowej (BIP): www.wkz.bip.alfatv.pl . Na stronie internetowej publikowany jest także wykaz udzielonych dotacji.
- Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu dysponuje znacznymi środkami finansowymi na udzielanie dotacji w ramach Programu „Dziedzictwo Kulturowe”, priorytet „Ochrona Zabytków”. Obowiązują dwa terminy składania wniosków: 31 października roku poprzedzającego i 31 marca roku pobrania dotacji. Wnioski do MKDNiS należy składać w formie elektronicznej, za pomocą platformy Elektronicznego Biura Obsługi Interesanta. Szczegółowe informacje i dostęp do platformy EBOI podane są na stronach internetowych Ministerstwa: https://www.gov.pl/web/kulturaisport
Wniosek, o którym mowa powyżej, może być złożony z pominięciem terminów, jeżeli prace przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa albo prace przy zabytku wpisanym do rejestru są wymagane ze względu na uszkodzenie tego zabytku w następstwie: pożaru, wybuchu, wstrząsu sejsmicznego, silnego wiatru, intensywnych opadów atmosferycznych, osuwiska ziemi, powodzi, katastrofy budowlanej lub innego nagłego zdarzenia o podobnym przebiegu, które wystąpiło w okresie 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku.
- Organy jednostek samorządu terytorialnego udzielają dotacji według własnych zasad, opierając się na zapisach ustawowych. Np. dotacje celowe uchwalane przez Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego przyznawane są w corocznych konkursach ogłaszanych przez Zarząd Województwa na początku każdego roku kalendarzowego. Szczegółowe zasady i wzory dokumentów publikowane są na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego. Dotacje są udzielane na prace przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków oraz ujętych w gminnych ewidencjach zabytków.
Samorządy powiatów i gmin samodzielnie określają zasady dofinansowań prac przy zabytkach ze swojego terenu, przyjmując je w odpowiednich regulaminach czy uchwałach organów stanowiących.
Kościelne osoby prawne mogą ubiegać się o przyznanie dotacji także z Funduszu Kościelnego. Fundusz Kościelny stanowi wyodrębnioną pozycję budżetu państwa, której dysponentem jest minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych - obecnie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Dotacje przeznaczane są na remonty i prace konserwatorskie zabytkowych obiektów sakralnych, w tym ruchomego wyposażenia.
https://www.gov.pl/web/mswia
Aktualizacja: 14.06.2021 r.
Oprac. Aleksandra Hamberg-Federowicz
