Zasady wywozu zabytków z kraju reguluje:

1. ROZPORZĄDZENIE Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie wywozu zabytków za granicę (Dz. U. z 2011 r., nr 89, poz. 510) 
   – link: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20110890510 
2. USTAWA z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (dz. U. z 2021, poz. 710) 
   – link: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20031621568 
3. ROZPORZĄDZENIE Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego  z dnia 19 lipca 2019 r. w sprawie wzorów dokumentów oceny wskazującej czas powstania zabytku, wyceny zabytku oraz potwierdzenia wwozu zabytku na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2019 r., poz. 1470)
   - link: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190001470

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, bądź jego delegatura, jest pierwszą instancją do której musi się zwrócić osoba zamierzająca wywieźć zabytek za granicę na podstawie pozwolenia. 
Wymóg uzyskania pozwolenia dotyczy tylko niektórych zabytków, a więc takich, które przekroczyły zarówno progi wiekowe jak i cenowe, jakie zostały określone w art. 51 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (poniższa tabela) .

Na podstawie pozwoleń czasowych oprócz w/w zabytków mogą być wywożone za granicę również obiekty, które: 

• są wpisane do rejestru zabytków
• wchodzą w skład zbiorów publicznych, które stanowią własność Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego  oraz innych jednostek organizacyjnych zaliczanych do  sektora finansów publicznych 
• znajdują się w inwentarzach muzeów lub narodowym zasobie bibliotecznym

Powyższe zabytki mogą być wywożone za granice po uzyskaniu pozwolenia, określonego w art. 51 ust. 1 i 3 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami tj.:

• jednorazowego pozwolenia na stały wywóz zabytku za granicę
• jednorazowego pozwolenia na czasowy wywóz zabytku za granicę albo
• wielokrotnego pozwolenia indywidualnego na czasowy wywóz zabytku za granicę, albo
• wielokrotnego pozwolenia ogólnego na czasowy wywóz zabytku za granicę (dot. muzeów i innych instytucji kultury)

Tryb składania wniosków o powyższe pozwolenia reguluje Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie wywozu zabytków za granicę (formularze wniosków do pobrania poniżej).
Przepisy Rozporządzenia stosuje się również do wniosków o wywóz z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poza obszar celny Unii Europejskiej zabytków stanowiących dobra kultury w rozumieniu art. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 116/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie wywozu dóbr kultury.
 

***
Wywożąc za granicę zabytek nie wymagający uzyskania  pozwolenia należy liczyć się z tym, że w myśl art. 59 ust. 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w przypadku przedmiotów wzbudzających wątpliwości służby graniczne lub organ celny mogą zażądać okazania jednego z poniżej wymienionych dokumentów  potwierdzających fakt, że wywożony zabytek nie wymaga pozwolenia, czyli :

1. ocena wskazująca czas powstania zabytku wykonana przez instytucję kultury wyspecjalizowaną w opiece nad zabytkami, rzeczoznawcę ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, podmiot gospodarczy wyspecjalizowany w zakresie obrotu zabytkami na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub organ administracji publicznej; (formularz wniosku do pobrania niżej)
2. wycena zabytku wykonana przez instytucje kultury wyspecjalizowaną w opiece nad zabytkami, rzeczoznawcę ministra właściwego do spraw kultury  i ochrony dziedzictwa narodowego  lub podmiot  gospodarczy wyspecjalizowany  w  zakresie obrotu zabytkami na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
3. faktura zawierająca dane pozwalające na identyfikację przedmiotu, wystawiona przez podmiot gospodarczy  wyspecjalizowany w zakresie obrotu zabytkami na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
4. potwierdzenie wwozu zabytku na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zawierające fotografię zabytku, wystawione w przejściach granicznych przez organ celny, a w przypadku jego braku przez organ Straży Granicznej . Potwierdzenie jest wystawiane jedynie wtedy, gdy z załączonych dokumentów umożliwiających jednoznaczną identyfikację zabytku oraz jego wiek i wartość wynika, że należy on do kategorii zabytków, o których mowa w art. 51 ust.1;
5. ubezpieczenie przewozu zabytku z  zagranicy  na terytorium  Rzeczypospolitej Polskiej;
6. pozwolenie na wywóz  zabytku z terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

Zgodnie z art. 109 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - kto bez pozwolenia wywozi zabytek za granicę albo po wywiezieniu go za granicę nie przywozi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie ważności pozwolenia albo, w przypadku o którym mowa w art. 56a ust. 8, w terminie 60 dni od dnia, w którym decyzja o odmowie wydania kolejnego pozwolenia na czasowy wywóz zabytku za granicę stała się ostateczna albo od dnia otrzymania informacji o pozostawieniu wniosku o wydanie kolejnego pozwolenia na czasowy wywóz zabytku za granicę bez rozpatrzenia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.
 

***
Pozwolenia na wywóz za granice nie wymagają :

1. zabytki nieobjęte kategoriami wskazanymi w art. 51 ust. 1 czyli te, które nie są ujęte w powyższej tabeli ;
2. zabytki przywiezione z terytorium państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej, które były objęte procedurą odprawy czasowej lub procedurą uszlachetniania czynnego w rozumieniu przepisów prawa celnego;
3. zabytki przywiezione z terytorium państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej, które były objęte procedurą  dopuszczenia do obrotu ze zwolnieniem od należności celnych przywozowych, jeżeli  wywóz tych zabytków następuje przed upływem 5 lat od dnia dopuszczenia do obrotu;
4. zabytki przywiezione z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej na okres nie dłuższy niż 3 lata, jeżeli wywozu tych zabytków dokonuje się na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej;
5. zabytki przywiezione z zagranicy przez osoby korzystające z przywilejów lub immunitetów dyplomatycznych, w tym przywiezione w celu urządzenia wnętrz przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych;
6. dzieła twórców żyjących
7. zabytki przemieszczane przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej na terytorium państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej i objęte kategoriami A.1 – A.15 wymienionymi w załączniku do rozporządzenia Rady ( EWG) nr  116/2009 z dnia 18 grudnia  2008 r. w sprawie wywozu dóbr kultury  ( Dz. Urz. WE L 39 z dnia 10.02.2009 ), jeżeli ich wartość jest niższa od progów finansowych wymienionych w pkt. B tego załącznika;
8. zabytki, które posiadają potwierdzenie wwozu wystawione przez organ celny lub Straż Graniczną  zgodnie z art. 59 ust. 3 pkt. 4.