Definicja
Pomnik Historii to jedna z czterech form ochrony zabytków w Polsce, wymienionych w obowiązującej ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - poza wpisem do rejestru zabytków, utworzeniem parku kulturowego, ustaleniem w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub decyzjami związanymi z inwestycją publiczną. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy położony na terytorium Polski, wpisany do rejestru zabytków, o szczególnym znaczeniu dla kultury. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, po zasięgnięciu opinii Rady Ochrony Zabytków.
Status Pomnika Historii przyznawany jest od 1994 r. Lista wyróżnionych obiektów jest otwarta, aktualnie znajduje się na niej 58 zabytków. Przeszły one wnikliwą procedurę weryfikacyjną, jako posiadające szczególne wartości materialne i niematerialne oraz znaczenie dla dziedzictwa kulturowego. Pozostałymi kryteriami branymi pod uwagę są m.in.:
- zachowana kompozycja przestrzenna lub jej nieznaczne przekształcenie;
- jednorodność stylowa lub zharmonizowanie różnych stylów;
- należyte wyeksponowanie w przestrzeni miejskiej lub krajobrazie;
- praca wybitnych twórców, np.: architektów, planistów, ogrodników;
- zadowalający stan techniczny lub stan pozwalający na rewaloryzację obiektu;
- troska konserwatorska.
Do grona pomników historii mogą być dołączane obiekty oraz zespoły architektoniczne, a także krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca bitew i pamięci.
Od 2011 r. Pomniki historii oznaczane są znakiem opracowanym przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, którym jest godło z motywem gotyckiego ostrołuku.
Pomniki historii objęte są szczególną opieką Państwa, także w wymiarze pomocy finansowej na prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych.
